|
|
|
SU SONDAJI UYGULAMA ŞEKİLLERİ
a) Çamurlu Sondaj (rotary)
Arazide yayılım gösteren formasyonlar; yıkılabilecek, gevşek yapılı
zeminler ise çamurlu sondaj tekniği uygulanır. Matkapla kesilen ve
parçalanan kaya parçacıkları, sondaj çamurunun sirkülasyonu marifetiyle
yeryüzüne çıkarılmaktadır. Kuyu içinde devamlı sirkülasyon halinde
bulunan sondaj çamuru, delme esnasında kuyunun yıkılmasına engel
olmaktadır.
Bu yöntem oldukça güvenlidir ancak ilerleme hızı düşüktür. Ayrıca kuyu
çaplarının mümkün olduğunca geniş olması icabettiğinden maliyetler de
aynı oranda yükselmektedir.
b) Havalı Sondaj
Sert ve sağlam (kayalık) zeminlerde uygulanan bir yöntemdir. Yüksek
basınçlı hava yardımıyla çalışan kırıcı tabanca ve ucundaki elmas daneli
bit (matkap) marifetiyle kayalar kırılarak delinmektedir.
Yüksek basınçlı havanın içine zerkedilen ve sondaj kimyasallarından olan
bir nevi köpük yardımıyla; kırılarak ufalanmış küçük taş parçacıkları
yeryüzüne çıkarılmaktadır.
Bu yöntemde kuyu çapları daha dar olması ve ilerleme hızının yüksek
olması maliyetleri düşürmektedir. Dolayısıyla daha uygun sondaj birim
fiyatları uygulanabilmektedir.
SU SONDAJININ ÖNEMLİ PARAMETRELERİ
Doğru kuyu yeri (sondaj lokasyonu) seçimi
İstanbul - Esenyurt’ta bulunan Zaffer Tekstil Ltd.Şti.’nin 420m.
derinliğinde açtırmış olduğu kuyuda su olmadığı için dalgıç pompa
indirilmemiştir. Su çıkmayan bu kuyunun yaklaşık 3m. yanında, etüd ile
tesbit ettiğimiz lokasyona açtığımız 450m.lik kuyudan günlük 800 m3
yeraltı suyu elde ettik.
İnceleme sahası hangi yapıyı arz ederse etsin, doğru sondaj lokasyonu
(kuyu yeri) seçimi bol su elde etmek demektir. Gelişigüzel bir noktaya
yapılacak sondaj ile şayet akifer kaya mevcut ise; permeabilite,
kappilarite ve poroziteye bağlı olmak kaydıyla bir miktar yeraltı suyu
elde etmek mümkündür. Bununla birlikte detay jeofizik çalışmalarla
çatlak sistemleri (fayIanmalar) tesbit edilerek seçilecek uygun
lokasyonlara sondaj yapıldığında, çalışma sahasından alınabilecek
maksimum yeraltı suyu elde edilmiş olunacaktır.
Hesaplanan derinliğe ulaşılması
Etüd neticesinde hesaplanan derinliğe mutlaka ulaşılmalıdır. Bu da ancak
yüksek kapasiteli bir sondaj makinasıyla mümkündür. Misâl olarak yeraltı
suyu 255m.de ise; 230m. derinliğinde açılan kuyudan, ya hiç su
çıkmayacak ya da ihtiyacı karşılamayacak kadar az miktarda su
çıkacaktır.
Kuyu sapmalarının olmaması
Sondaj yapılırken matkabın üzerinde mutlaka Drill Collar (ağırlık) ve
stabilizatör kullanılarak muhtemel sapmalar önlenmelidir.
Kuyu çapı ne olmalı?
Kuyu çapları derinlikle doğru orantılıdır. Derinlik arttıkça kuyunun
başlangıç çapları da o oranda geniş seçilmelidir. Kuyudan elde edilmesi
beklenen yeraltı suyu ne kadar çok ise dalgıç pompa ebatları da o oranda
büyüyecektir. Buna bağlı olarak kuyu ve teçhiz borusu çapları mümkün
olduğunca geniş seçilmelidir.
Teçhiz (muhafaza) borusu ve özellikleri
Teçhiz (muhafaza) boruları PVC veya demir menşeîli olabilmektedir.
Kuyunun çapı ve derinliğinin yanı sıra formasyonun cinsine bakılarak
boru seçimi yapılmaktadır. PVC borunun asgari 7mm. ve demir borunun
asgari 5mm. et kalınlığında olması gerekir. Daha ince veya kalitesiz
borular kuyunun stabilitesini sağlayamazlar. Kumlu ve siltli
formasyonlarda, mutlaka köprü tip filtre borular kullanılmalıdır.
Çakıllama ve annülüs aralığı
Açılmış ve borulanmış kuyunun cidarıyla teçhiz borusu arasında, çakılla
doldurulacak olan boşluğa “annülüs aralığı” denir. Çakıl zarfı ne kadar
geniş olursa yeraltı suyu o kadar iyi filtre edilmiş ve siltasyon
önlenmiş olur.
Kuyunun yıkanması ve inkişaf ettirilmesi
Çamur sirkülasyonuyla yapılan sondajlarda çatlaklar ve rezervuar
gözenekleri çamurla sıvanır. Kuyu cidarında oluşan ve birkaç cm.
kalınlıkta olabilen bu çamura “mudcake” yani çamur pastası denilir.
Delme işleminin bitiminden sonra kuyu önce bol ve temiz suyla
yıkanmalıdır. Ardından kuyu tabanından yeryüzüne doğru yüksek basınçlı
ve debili hava yardımıyla kuyudaki çamur ve artıkları tamamen
temizlenerek kuyu inkişaf ettirilmelidir.
Uzun ömürlü ve çok su veren bir kuyuya
sahipsiniz
Yukarıdaki parametrelere birebir uyularak açılan kuyular sağlıklı
kuyulardır. Uzun seneler boyunca yüksek debili yeraltı suyu elde
etmemize imkan verirler. Ayrıca büyük su depoları yapılmasına da lüzum
yoktur çünkü yeraltındaki rezervuar zaten tabii bir depodur. Bunun yanı
sıra iki veya üç senede bir defa olmak kaydıyla kuyunun yüksek basınçlı
havayla temizlenmesi, gözeneklerin açılmasına ve debinin artmasına sebep
olacaktır.
SONDAJ BİRİM FİYATLARI
Sondaj birim fiyatları;
Sondajın hangi yöntemle yapılacağına (çamurlu veya havalı),
Kuyunun açılacağı formasyona (kayanın cinsine),
Kuyunun çapına,
Kuyunun derinliğine.
Teçhiz (muhafaza) borularının cinsine, çapına ve et kalınlığına bağlı
olarak değişiklik arz etmektedir.
Bununla birlikte asgari birim fiyat olarak 80 TL/m.tûl + KDV olarak
ifade edilebilir. 500m. ve daha derin olabilen jeotermal kuyularda ise
yaklaşık 500 TL/m.tûl + KDV hatta daha yüksek maliyetler de ortaya
çıkabilmektedir.
DALGIÇ POMPA SEÇİMİ
Pompanın güvenilir marka olması
Grundfos, Wilo, Alarko, Kurlar, Vansan, Pedrollo, Saer, KSB, Flight,
Üstünel, İmpo vb. markalı ürünler kullanılmalıdır. Dalgıç pompa ne kadar
kaliteli ise dayanıklılığı ve verimliliği de aynı oranda artmaktadır.
Pompanın ideal çalışma derinliği
Kuyu açıldıktan sonra yeraltı suyunun statik ve dinamik seviyeleri
tesbit edilmelidir. 250m. derinlikte açılmış bir kuyuda (DWL) dinamik
seviye 85m. ise pompa montajı 100m.ye yapılabilir. Dalgıç pompanın
kuyunun tabanına indirilmesi lüzumsuz hatta yanlıştır. Yeraltı suyu,
sahip olduğu hidrostatik basınç sebebiyle kuyu içinde kendiliğinden
belli seviyelere kadar yükselmektedir. Kuyudan pompajla elde edilen su
miktarı ne kadar çok olursa olsun değişmeyen yeraltı suyu seviyesine
“Dinamik su seviyesi” DWL denir ve pompanın indirilmesi gereken yeri
gösterir.
Pompa montajı
Güvenilir markalı dalgıç pompa seçimi yapıldıktan sonra montaj işlemi ve
pompanın devreye alınmasının da yetkili servisi tarafından yapılmasında
fayda vardır. Böylece dalgıç pompanın garanti şartları da yerine
getirilmelidir.
|